ZIOŁOLECZNICTWO – Poradnik dla lekarzy pod redakcją doc. dra. hab. n. farm. Aleksandra Ożarowskiego

„Rośliny lecznicze to moja miłość – Les plantes medicinales – mon amour”

Tak mówił o roślinach leczniczych wybitny polski farmaceuta i naukowiec  Doc. dr. hab. n. farm. Aleksander Ożarowski.

Niezwykła postać pioniera, która przez swój wkład naukowy oraz populazytorski wiedzy o ziołolecznictwie stworzyła nowoczesnej polskiej fitoterapii. Od początków swojej działalności naukowej angażował się bardzo mocno w każdy projekt badawczy, niejednokrotnie pracując ponad własne siły. Poczynając od czasów powojennych, kiedy jako kierownik katedry równocześnie dwóch Zakładów (Zakładu Farmakognozji i Zakładu Farmakologii) na Akademii Medycznej w Lublinie musiał podołać organizacji zaplecza naukowo – dydaktycznego, tworzeniu pionierskich skryptów dla studentów oraz  pracy nad publikacjami dla  ośrodków naukowych zza wschodniej granicy poprzez organizowanie kursów ziołolecznictwa dla lekarzy, farmaceutów i innych miłośników fitoterapii. Jednocześnie intensywnie pracował nad analizą surowców roślinnych, publikując niezwykle ważne prace badawcze. Do roku 2011
Aleksander Ożarowski był autorem lub współautorem 19 książek, 20 opisów technologicznych 9 patentów, a łączny dorobek naukowo-popularyzatorski liczy ok. 600 artykułów, wywiadów, opinii, recenzji, odczytów, a także
wystąpień w radiu i telewizji. Zaowocowało to wprowadzeniem do lecznictwa m.in. kłącza kopytnika (zamiast drogiego importowanego korzenia wymiotnicy), czy pierwszy raz w Polsce glikozydów nasercowych. Nawet po przejściu na emeryturę nie zaprzestał popularyzacji wiedzy o roślinach leczniczych. Prowadził wykłady, prelekcje, wygłaszał referaty, współpracował z innymi badaczami i fitoterapeutami (m.in. z Ojcem Grzegorzem Sroką) oraz publikował artykuły na łamach „Postępów Fitoterapii”. W 2010, w wieku 94 lat wygłosił referat na Zjeździe
Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, pt. „Organizacja ogólnokrajowej służby zdrowia w krajach zachodnich
na przykładzie USA i Kanady”.

Osoby znające go osobiście podkreślały nie tylko jego nadzwyczajną erudycję i ciągłe studiowanie postępów w nauce o leku roślinnym, ale również jego wyjątkową osobowość –  z rozmów z nim wypływała również
niecodzienna mądrość życiowa, emanująca na wszystkich poruszanych podczas dialogu płaszczyznach.
Po rozmowie z nim pacjenci odzyskiwali siły witalne i nową chęć do zmagania się z chorobami i trudami
życia.

Jest to jedna z niewątpliwie nadzwyczajnych osobowości, dzięki której mamy dostęp do tak rozległej wiedzy jaką jest stosowania roślin leczniczych. Więcej o życiorysie samego profesora Ożarowskiego można przeczytać w artykule dr nauk farm. Marcina Ożarowskiego pt.: Wspomnienie o doc. dr. hab. n. farm. Aleksandrze Ożarowskim opublikowane na łamach “Postępów Fitoterapii” w numerze 2/2011.

Pod redakcją profesora Ożarowskiego powstała unikatowa pozycja: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy.

Publikacja doczekała się 4 wydań  (PZWL, 1976-1982), recenzja będzie dotyczyć wydania z roku 1980 – Wydanie II poprawione i uzupełnione, pozycja znajduje się na składzie Bazarku Zielarskiego. (Kliknij tutaj aby przejść do Bazarku).

Informacje ogólne:

• Książka zawiera 782 strony;
• Jest podzielona w zasadzie na 2 części:
  • Część ogólna
  • Część szczegółowa
  • Dodatkowo wykaz skrótów i nazw łacińskich użytych w tekście
• Okładka twarda, stan nieco zniszczony – poplamiona, naderwana pierwsza strona (widoczne na zdjęciach produktu)
• Karty pożółkłe, druk dobrze widoczny, jednak dość gęsto rozmieszczony, dlatego po pewnym czasie czytanie może zmęczyć wzrok
• Część ogólna zawiera rozdziały:
  • Współczesne ziołolecznictwo
  • Rośliny lecznicze z upraw i ze stanu naturalnego
  • Mikroelementy a ziołolecznictwo
  • Wyciągi roślinne i ich otrzymywanie
  • Rośliny lecznicze stosowane w fitoterapii
  • Farmakodynamika ważniejszych substancji roślinnych
• Część szczegółowa zawiera rozdziały:
  • Choroby serca i naczyń
  • Choroby układu oddechowego
  • Choroby przewodu pokarmowego
  • Choroby wątroby, dróg żółciowych i trzustki
  • Choroby układu moczowego
  • Choroby przemiany materii
  • Choroby narządu ruchu
  • Choroby alergiczne
  • Choroby kobiece
  • Choroby wieku starczego
  • Choroby skóry
  • Choroby gardła, nosa, krtani i uszu
  • Choroby jamy ustnej
  • Choroby oczu
  • Choroby neurologiczne

Opis szczegółowy:

1. W części ogólnej znajdziemy informacje odnośnie pozyskiwania różnych surowców roślinnych, jednakże jest opis stanu na lata 70-dziesiąte, więc na chwilę obecną zainteresowani tym tematem muszą szukać bardziej aktualnych danych. W kolejnym rozdziale znajdują się opisy wpływu mikroelementów na organizm ludzki oraz przykłady występowania tych związków w różnych roślinach. W kolejnym rozdziale są zawarte informacje na temat podstawowych wyciągów pozyskiwanych z surowców zielarskich: wyciągi wodne, alkoholowe, proporcje do sporządzenia oraz schematy dawkowania miarami domowymi – łyżkami, łyżeczkami itp. Niestety tutaj również spotkamy już nie aktualne informacje, ponieważ obecnie prawie w zaniku są przepisywane preparaty na bazie nalewek lub proszków z surowców roślinnych – przykład preparatu Astmosan, jako już nie istniejącego w obrocie  (mieszanka służąca do palenia i wdychiwania), zostały one wyparte przez kolejne generacje leków syntetycznych i straciły na znaczeniu. W opracowanym przez samego profesora Ożarowskiego rozdziale o roślinach stosowanych w fitoterapii znajduje się opis 191 gatunków roślin dostarczających rozmaitych surowców zielarskich. Opisy składają się informacji o występowaniu, nazwach w innych językach europejskich, rodzaju surowca, wyszczególnienia głównych związków czynnych oraz z obszernego opisu działania i zastosowania wraz z konkretnym dawkowaniem w postaci preparatów. Rozdział o farmakodynamice substancji roślinnych dostarczy nam informacji o tym jak poszczególne związki czynne wpływają na fizjologię organizmu człowieka oraz o możliwych interakcjach z lekami lub przeciwwskazaniami do stosowania. Niestety jest on z założenia przeznaczony dla wiedzy lekarzy, więc osoby nieobyte z nazewnictwem chemicznym mogą mieć problem z wyłapaniem konkretnych informacji.
2. Część szczegółowa. Znajdują się informacje dotyczące przyczyn poszczególnych schorzeń oraz przykłady przepisów recepturowych do zastosowania w poszczególnych jednostkach chorobowych wraz z dawkowaniem dla pacjentów. Dodatkowo podane są zalecenia dietetyczne oraz wspomagające leczenie – kąpiele, higieny zdrowego trybu życia, zalecane kontrole poziomu niektórych substancji w organizmie.

Podsumowanie:

Z założenia była to pozycja przeznaczona dla lekarzy w ówczesnym czasie, dlatego też w książce znajduje się duża ilość słownictwa fachowego lub chemicznego – dla przykładu jest podane stosowanie danego surowca w postaci jego wyciągu w formie skrótu łacińskiego lub opisy biotransformacji substancji roślinnych zawierają złożone nazwy chemiczne. W dziale szczegółowym znajdują się przykłady przepisów recepturowych dla lekarzy, ponieważ w czasie ukazania się poszczególnych wydań pozycji nie istniało tyle rodzajów gotowych preparatów syntetycznych jak obecnie i bardzo często były przepisywane leki roślinne. Upływ czasu od poszczególnych wydań jest też znaczący (prawie 40 lat!), dlatego też niektóre dane i informacje o preparatach już są nieaktualne, niemniej jednak jest to tym bardziej cenniejsza wiedza, ponieważ w przypadku braku dostępności obecnie stosowanych leków na poważniejsze schorzenia (np astma) mogłoby pomóc chorym osobom. Jednak osoby chcące zastąpić ‘chemię’ lekami roślinnym nie powinny robić tego na własną rękę i bez konsultacji z lekarzem, bowiem nagłe odstawienie niektórych leków może spowodować groźne następstwa i doprowadzić do nieodwracalnych powikłań. Pomimo mankamentów związanych w zasadzie jedynie z brakiem aktualizacji pewnych informacji jest unikatowa pozycja, opracowana na bazie badań naukowych, zawierająca wiedzę, która użyta w prawidłowy sposób może wspomóc leczenie niejednego schorzenia.

Dla kogo jest przeznaczona ta książka? Zabierając się do studiowania tej pozycji, moim zdaniem potrzebna jest już pewna wiedza z zakresu fizjologii człowieka oraz nazewnictwa łacińskiego zarówno surowców jak i preparatów roślinnych. Dlatego też początkujący miłośnicy ziołolecznictwa mogą napotkać pewne przeszkody w korzystaniu np.: z zawartych tam przepisów lub prawidłowym sporządzeniu danego wyciągu ziołowego. Jednak dla osób zaznajomionych w tych dziedzinach może być to bezcenne źródło wiedzy, a wykorzystywanej w racjonalny sposób odpowiednio przysłużyć się człowiekowi.