Między średniowieczem a romantyzmem

Fascynacja średniowieczem w literaturze romantyz­mu. Odwołaj się do znanych Ci utworów.

Wstęp I

Romantyzm przynosi odrodzenie zainteresowania epoką średniowiecza, rycerskimi opowieściami, kultem Matki Boskiej i w ogóle kobiety, a przede wszystkim tajemniczością epoki, powrotem do baśniowości i fantastyki średniowiecznych legend.

Wstęp II

Po kilku wiekach, kiedy to średniowiecze zostało odrzucone i uznane za epokę ciemną i niewnoszącą nic do kultury, wieki średnie budziły zainteresowanie twórców w dobie romantyzmu. Romantycy upodobali sobie tę epokę, stała się ona dla nich źródłem inspiracji i licznych nawiązań.
Rozwinięcie

Sentyment do średniowiecza ujawnił się w romantyzmie w kilku formach.

Baśniowość i fantastyka średniowiecznych legend uaktywniła wyobraźnię romantyków. Smoki, jaszczury, uwięzione księżniczki, turnieje rycerskie wprost z literatury średniowiecza przeszły do świata literatury romantycznej. Ballada Rękawiczka Friedricha Schillera opowiada o średniowiecznym zwyczaju walk dzikich zwierząt na arenie, podczas igrzysk walczą nie ludzie, ale zwierzęta. Dama, chcąc wypróbować swojego rycerza, rzuca między dzikie zwierzęta rękawiczkę. Rycerz Emrod, jak nakazuje mu honor, przynosi rękawiczkę, po czym zrywa z próżną ukochaną, mówiąc: „Twych wdzięków mi nie trzeba wcale”. Marta jest lekkomyślna, okrutna i kapryś­na, a jej rycerz okazuje się odważny i honorowy, dumnie przeciwstawia się złu i obłudzie.

Mit rycerza, który przejęli, uznali i propagowali romantycy, pochodzi właśnie z wieków średnich. To średniowiecze ukształtowało ideał rycerza o nieskazitelnej reputacji, człowieka honoru, walczącego o słuszną sprawę, odważnego i skłonnego do poświęceń. Ten wzorzec moralny odrodził się w romantyzmie. Na tym przecież polega tragizm Konrada Wallenroda, który musi użyć podstępu i postąpić wbrew rycerskiemu kodeksowi honorowemu. To sprzeniewierzenie się Bogu (plama na honorze rycerza) jest także grzechem Konrada z III cz. Dziadów. A Kordian? Nie może zabić cara, ponieważ ten czyn byłby niezgodny z etosem rycerskim, któremu jest wierny.

Z mitem średniowiecznego rycerza związany jest też kult kobiety – damy serca. To mit nieskazitelnej, czczonej damy stał się źródłem nieszczęśliwej, romantycznej miłości. Maryla, Laura – to uosobienie szlachetności i piękna, to kobiety – anioły, tak bliskie ich średniowiecznym odpowiednikom.

Do średniowiecza odwoływało się wielu autorów – m.in. Walter Scott czy Friedrich Schiller. Traktowali oni historię jako tło przeżyć bohaterów – nie przywiązywali większej wagi do historycznej dokładności, drobiazgowości i faktów: chodziło o nastrój i średniowieczne realia.

Średniowieczem zainteresowali się także polscy romantycy. Adam Mickiewicz akcję ballady Lilie umieścił w czasach Boles­ława Śmiałego. Król wydał rozkaz, że żony niewierne mężom będącym na wojnie będą skazane na ciężkie kary. W balladzie żona zabija męża ze strachu przed karą za niewierność. Także akcja powieści poetyckich Grażyna i Konrad Wallenrod toczy się w średniowieczu. Jest ono maską literacką, która ukrywa sprawy współczesne pisarzowi.

Motywy średniowieczne pojawiają się również w Kordianie Juliusza Słowackiego – na górze Mont Blanc zostaje przywołana postać rycerza Winkelrieda, narodowego bohatera Szwajcarii. Staje się on symbolem idei „Polska Winkelriedem narodów”.

Także Józef Ignacy Kraszewski pisał powieści historyczne – chociażby Starą baśń osnutą na życiu Słowian w X w. Pokazuje Polan – ich obyczaje, religię, życie publiczne i domowe.

W okresie romantyzmu ukształtował się także nowy ­gatunek – to powieść gotycka (zwana też powieścią grozy), zrodzona z fascynacji ruinami i średnio­wiecznymi legendami. Jej akcja jest pełna okrucieństw, tortur, pojedynków, fantastycznych scen.
Zakończenie

W literaturze romantyzmu nie brakuje średniowiecznych ­akcentów – sięgano po nie bardzo chętnie i bardzo często, wykorzystując ten sentyment w wielu formach……